|
Путеводитель по Крыму
Интересные факты о Крыме:
 Слово «диван» раньше означало не предмет мебели, а собрание восточных правителей. На диванах принимали важные законодательные и судебные решения. В Ханском дворце есть экспозиция «Зал дивана».
|
Приложение. Военные термины крымских караимов (русско-караимский словарь)
| адъютант |
k |
чавуш (čavuš — мл. офицер, D) |
| алебарда |
k |
сатыр |
| амуниция |
h |
цэрив нарсэлэри |
| арбалет |
k |
шапкъан |
| армия |
kht |
ийын |
| kt |
чэрив (čerig, D) |
| k |
чэрик, ыйын |
| h |
дзурум |
| h |
цэрив эли |
| t |
чери[ю]в |
| k |
эскэр |
| собирать, расставлять войско |
k |
черив курмак |
|
(čerig qur — приводить в боевую готовность) |
| атака |
k |
аван |
| барабан |
kt |
давул |
| k |
давулбаз |
| k |
трэмпэтэ (малый) |
| ht |
таф |
| барабанщик |
t |
тафчы |
| башня |
k |
бурч, бучка |
| k |
куле |
| t |
дувар |
| битва |
k |
джэнк |
| k |
дугуш |
| k |
огъраш |
| kt |
уруш (uruš, D) |
| ht |
ватмах |
| h |
орус |
| h |
орусмак, урусмак |
| h |
урус |
| k |
къуран кунь — день битвы (букв. приговора) |
| kt |
уруш тузу — поле битвы |
| богатырь |
|
см. герой |
| боец |
h |
цэнгесивци |
| бой |
k |
саваш |
| h |
ватыс |
| бойница |
k |
мазгал |
| броня |
k |
кӧбэ |
| k |
кубэ (латы) |
| k |
къаплу[ы] кубэ (чешуйчатая) |
| t |
кёбя, кюбя, кювя |
| бросать, кидать (например, камень) |
k |
атмакъ |
| k |
айынмакъ |
| kt |
ташламакъ |
| k |
салмакъ |
| h |
тасламак |
| бросающий камни |
k |
ташлавчу |
| h |
таславцу |
| k |
ташлай ыджы |
| булава |
k |
гюрс |
| бурка (епанча) |
k |
йапынджа |
| k |
Шишман, шушман |
| вал |
k |
кэсмаджа, кэсмэджэ |
| k |
хъэндэк |
| верблюд |
k |
дэвэ |
| k |
тӱйэ |
| t |
тевя |
| b |
тэвэ |
| вербовка рекрутов |
h |
цэрив индэв |
| верховой |
kt |
атлы |
| k |
атланывчы |
| kht |
йалан атлы |
| вилы |
k |
йахъныкъач, йэнккэч |
| k |
санчкъы |
| k |
синакъ, сэнэк |
| h |
йыргъак |
| воевать |
k |
джэнклешмэк |
| k |
урушмакъ |
| военная служба |
k |
эскэрлик |
| военный |
kt |
чэрив эли |
| вождь, глава |
kt |
баш |
|
h |
кециндиривцы |
| вожжи |
k |
тэльбӱв |
| вольный |
|
см. сословие военной аристократии |
| воин |
kht |
багъатыр |
| kht |
йайан |
| kt |
уруш йэсиси |
| k |
аскэр, эскэр |
| k |
къоранлы |
| h |
орусувцу |
| h |
цэрив йэсин |
| h |
цэрив йэсиси |
| t |
орушувчу, урушувчу |
| t |
чэрюв йэсиси |
| воин в засаде |
k |
агъдывчы, андывчы |
| война |
kt |
уруш |
| kt |
чэрив |
| k |
джэнк |
| k |
дӧгуш (драка) |
| h |
цэрив |
| t |
ченьгяшмяк |
| вести войну, сражаться |
h |
цэрив курмак |
| воюющий |
h |
орусувцу |
| разжечь войну |
h |
цэрив турмак |
| войско |
|
см. армия |
| вооружение |
k |
къоран, къуран |
| готовый вооружиться |
k |
аныкътыр къурангъа |
| вооруженный |
k |
къоравланувчу |
| k |
къоранлувчу |
| k |
къоранлы |
| k |
къоранламакъ |
| вооружаться |
h |
йасанланмак |
| ворота крепостные |
k |
къабакъ |
| k |
къапу |
| h |
кабак |
| t |
кабах |
| враг |
kht |
зыт |
| kht |
йаман кӧзли (букв. — с дурным глазом) |
| kt |
ӧч, душман (dušman, D) |
| h |
дусман |
| h |
йовуз |
| вражда |
k |
душманлыкъ |
| k |
кин, къын |
| kt |
ӧч |
| h |
дусманлык |
| t |
душманлык (х) ӧчлю |
| всадник |
kt |
йалан атлык |
| k |
атланъывчы, атланувчу |
| kht |
атлы (atlik — имеющий коня, D) |
| k |
йылдыргъа |
| k |
испахи, ыспахъи |
| kht |
йалан атлы |
| h |
атланувцу, атцы |
| выкуп |
kht |
йулув, йулув тэлэви |
| выстрел |
k |
атым (at — стрелять, D) |
| гарпун |
k |
санчкъы (sančqaq — пика, D) |
| k |
санчхы |
| t |
чанчхы |
| герб |
k |
тамгъа |
| символы герба караев: |
|
|
| щит |
k |
къалкъан тамгъа |
| двурогое копье |
k |
сэнэк тамгъа |
| герой (богатырь) |
kht |
багъатыр (böga, D) |
| kt |
батыр |
| k |
йигит |
| k |
къараман |
| k |
пэливан |
| гонец |
k |
йаланджы, йаланчы |
| k |
йалынджи, йэлендаси |
| h |
йэлэнци |
| десятник (командир отряда из 10 человек) |
k |
он баши (onluγ, D) |
| доблесть |
kt |
тувуш |
| доблестный |
kt |
тувушлык |
| добыча |
kht |
йэсир |
| kt |
олджа |
| k |
алув |
| k |
алынгъа |
| k |
йасирь |
| k |
савгъа |
| h |
олдза, олца |
| t |
иртув |
| дозорный |
k |
бэкчи |
| t |
каравчу |
| доспехи |
kht |
савут, чэрив савуту |
| k |
сагъыт |
| дротик |
h |
мадзмар |
| t |
атмах, маджмар |
| дубина, палка |
k |
сопа |
| h |
цокмар |
| бить дубиной |
t |
чохмар |
| k |
сопаламакъ |
| епанча |
|
см. бурка |
| жезл |
k |
йанчыгъ |
| жеребец |
kh |
айгъыр |
| завал |
k |
кэсмэджэ |
| завоеванный |
k |
ганимэтли |
| заложник |
k |
туснакъ |
| k |
туткъун, туткъын |
| за́мок |
k |
кэрман |
| h |
кермэн |
| t |
кермянь |
| засада |
k |
агъдув, агъдыв |
| k |
агъдыма, агъдыр |
| сидящий в засаде |
k |
агъдывчы |
| место засады |
k |
андыв оруну |
| k |
андыв |
| ht |
андув |
| kht |
агъдыр йэр |
| захватчик |
k |
олджалывчы |
| h |
цукцувцу |
| защита |
k |
сыгъынч |
| ht |
калкан |
| t |
абрав, корунмах |
| защитник |
h |
абратувцу |
| t |
калканлав[ч]цу |
| знак щита |
|
см. герб |
| знак двурогого копья |
|
см. герб |
| знаменосец |
k |
байракътар |
| очень почетное звание |
h |
аламцы |
| знамя |
k |
бадракъ (batraq, D) |
| k |
байракъ (bairaq, D) |
| k |
бушамакъ, пушамакъ (флаг) |
| kth |
санджакъ |
| ht |
алам |
| выступать со знаменем |
k |
санджакъланмакъ |
| кандалы, |
kht |
бугъов |
| оковы |
k |
букъагъы |
| k |
буков |
| k |
томрукъ |
| k |
зынджыла |
| железные оковы |
kht |
тэмир буковлар |
| катапульта |
ht |
опорок |
| кинжал |
k |
кама |
| клеймо, |
k |
кӱйӱк |
| тавро |
k |
тамгъа |
| клятва, присяга |
kht |
ант (antïq, D) |
| k |
йимин, эбайы |
| давший клятву |
kht |
антнын йэсии, антлы |
| нарушить клятву |
k |
ант бузмакъ |
| взаимная клятва |
k |
антлашма |
| кнут |
k |
къамчу (qamčï, D) |
| k |
къамучу (ы) |
| t |
камчу |
| кобыла |
k |
къысракъ |
| ковер походный |
k |
энъкэймэ |
| колесница |
k |
айлангъыч |
| k |
йылдыргъа (легкая, крытая) |
| k |
кӧчэр |
| t |
маркаб |
| колчан |
k |
сагъдакъ, садакъ |
| h |
кес |
| t |
кеш, йайанынъ кеши |
| командир |
k |
къолджы |
| конница |
k |
атлы ийын (atliysü, D) |
| конь, лошадь |
kht |
ат |
| k |
алаша, бэгир |
| конь боевой |
k |
аргъамакъ, агъырмак |
| быстроногий конь |
k |
йэль туйакъ (букв. ветряное копыто) |
| копьё |
k |
сӱнгӱ (süηüg, D), сӱнгю |
| h |
синги |
| t |
буч |
| t |
сёньгю, сюньгю |
| копьё двурогое |
k |
сэнэк, демир сэнэк |
| t |
темир сэнэк |
| k |
йаба |
| k |
санчкъы (рогатина) |
| копыто |
k |
багъынчакъ |
| k |
туйакъ |
| h |
туйак |
| t |
туйах |
| крепость |
kt |
кале |
| k |
бэрк |
| h |
кермэн |
| t |
кермэнь |
| k |
къала (qala — цитадель, D) |
| k |
къале[э] |
| k |
сыгъынджа, сыгынч (убежище) |
| h |
сыйынц (убежище) |
| t |
сыйынч (убежище) |
| k |
этраф |
| ht |
бэклик |
| ht |
кала |
| h |
бэкливци |
| t |
беклик, кермянь |
| лук |
kht |
йайа |
| k |
йаа (ja, D) |
| ht |
къурылгъан (натянутый) |
| ht |
йай |
| футляр для лука |
k |
йайанынъ кеши |
| лагерь |
kht |
авул |
| лучник |
kht |
атывчылар йайа |
| k |
йайджы, йайчы (oqči, oqjaï, D) |
| h |
йайцы |
| натягивающий лук |
t |
курувчу |
| t |
ок атувчу |
| лошадь |
|
см. конь |
| месть |
kt |
интикъам |
| k |
кин, къын |
| k |
окунч |
| kt |
ӧч (öc, D) |
| h |
эц |
| метатель камней |
k |
ташлайыджы |
| кидающий, бросающий |
h |
таславцу |
| забрасывать камнями |
h |
тасба тасла |
| брошенный камень |
k |
аталган таш |
| камень для метания |
kt |
учан таш (букв. летящий камень) |
| мститель |
k |
йулувчы |
| kt |
ӧч алывчу |
| h |
гецэге |
| h |
эц алувцу |
| отмщение |
kt |
ӧч ал мах |
| меч |
k |
къылыч (qïlïč, D) |
| h |
кылыц |
| t |
кылыч |
| меч обоюдоострый |
ht |
эки итили кылыч |
| опоясывающийся мечом |
k |
къылыч къушангъан |
| обнажающий меч |
k |
къылыч сувурувчы |
| погибать от меча |
k |
къылычланмакъ |
| мир |
kt |
барыш, барышыкъ, барышлыкъ, биришлик, барышыкълыкъ |
| k |
джахан |
| k |
баз |
| k |
базлыкъ |
| h |
базлык |
| t |
базлых |
| мишень, цель |
kt |
нишан |
| могучий |
|
см. сильный |
| молодец |
k |
йигит (джигит) |
| мятеж |
k |
боран |
| мятежник |
k |
танъывчы |
| нагайка |
k |
къамучу, къамчу (qamčï, D) |
| h |
камцу (бич, плеть) |
| t |
камчу (бич, плеть) |
| награда |
k |
йал |
| наездник |
k |
испахи |
| наемник |
kt |
йалчы |
| k |
ыргъат |
| намордник |
h |
авузлук |
| нападение, набег |
kt |
чыгъыш |
| k |
чабувул, чавбул |
| наручники |
k |
билекчэ |
| насыпь |
k |
кэсмэджэ |
| начальник |
k |
джавышгъыр, тайакъчы, башчи |
| ht |
алпавут |
| h |
агъалык |
| h |
алуф |
| нож |
k |
пычак[ъ], пычакъ (bičak, D) |
| ножны |
k |
къын |
| ht |
кын |
| оборона |
k |
сыгъынч |
| окоп |
k |
кэсмэджэ |
| kt |
оба |
| окружать |
k |
къуршаламакъ, къуршамакъ |
| k |
сэрмэмэк |
| k |
чэврэлемэк, чэврэп алмакъ |
| h |
курсама |
| t |
куршамак |
| окружить; окружив, захватить |
k |
сэрмэп алмакъ |
| окружение врагов |
k |
чэвирмэсин душманларын |
| оруженосец |
k |
котэривчи сагыт |
| k |
сагъыт кӧтӱрӱвчи |
| оружие |
kht |
уруш савуты, черив савуту |
| kht |
савут |
| k |
къоран, къуран |
| k |
сагъыт |
| ht |
коба |
| h |
йасан |
| k |
савутлары |
| h |
цэрив савуту |
| t |
атхын (огнестрельное) |
| надеть оружие |
k |
къушанмакъ |
| пояс для подвязывания оружия |
k |
бэльбав |
| острие |
kht |
ити (jitti, D) |
| k |
санчкъы (sanč — колоть, D) |
| h |
итилэк |
| t |
итилик, итиляк |
| острога |
k |
кемэчи, кэмэчи |
| k |
кӧзӱв |
| отважный |
|
см. храбрый |
| отряд |
k |
къол |
| k |
ыйын |
| t |
черив |
| отряд в 10 тыс. чел. |
|
тӱмэн (tümän, D) |
| собирать отряды, выступать |
t |
черив кур |
| выступать охрана, стража |
k |
сакълав |
| h |
абрамак |
| ht |
андув |
| ht |
калкан |
| t |
карамах |
| палица |
t |
чохмар |
| палатка, шатер |
kt |
чатыр (čačïr, D), чадыр |
| k |
кэртэк |
| h |
цагыр |
| палка |
k |
сопа (дубина) |
| панцирь |
kht |
чэрив савуту |
| k |
кубэ (kubä jariq — латы из металла,D) |
| h |
кибэ |
| перемирие |
k |
барышыкъ |
| пехота |
kht |
йайав |
| пехотинец |
h |
йайавцы |
| пика |
k |
сӱнгӱ (sünü — копьё, D) |
| t |
сюньгю |
| пистолет |
k |
пыштав |
| k |
табанча |
| стрелять из пистолета |
k |
пыштав атмакъ |
| плен |
kht |
йасирлик |
| ht |
йэсирлик |
| пленный |
kht |
йэсир, йэсир болгъан |
|
kt |
олджа |
|
k |
йасыр, йэсирь |
|
k |
туткъун, туткъын |
|
h |
туткун |
|
t |
тутхун |
|
k |
йасир отмэк |
| брать в плен |
k |
олджаламакъ |
| повозка, телега |
kht |
араба |
| h |
атланмак |
| t |
маркап |
| двухколесная |
ht |
маркав |
| подкова |
k |
нал |
| победа |
k |
йарылгъаш |
| h |
йэнмэк |
| Побеждать |
k |
йанчмакъ, йэнъгмэк |
|
h |
йэнтэк |
|
t |
йэньмэк |
| быть побежденным |
k |
къырылмак |
| подпруга |
k |
тапкъыр |
| полусотник |
k |
элли баши |
| t |
агъалыгъы эльлиярнинь |
| порох |
k |
барот |
| пороховница |
k |
барот къутысы |
| праща |
k |
офурукъ, уфурукъ |
| k |
шапкъан |
| ht |
опорок |
| стрелять из пращи |
k |
офурукъламакъ |
| преграда |
k |
кэсмэджэ |
| привратник |
k |
къабакъчы, къапуджы |
| h |
кабакцы |
| t |
кабахчи |
| приказ |
kht |
сарув |
| k |
буйурукъ, буйурыкъ, (bujur, D) |
| k |
кэнэш |
| k |
сымарлакъ |
| k |
эмир (повеление) |
| ht |
кадагъа, кайамлык |
| h |
буйрук |
| t |
буйрух |
| ханский приказ |
k |
сымырлагъы ханнын |
| присяга |
|
см. клятва |
| пуля |
h |
тивмэ |
| пушка |
kht |
топ |
| разведчик |
k |
излевчи, торгевич |
| ремень кожаный |
k |
къайыш |
| k |
тасма |
| kh |
тэри |
| ров |
k |
олакъ, олукъ |
| k |
хэндэк, хъэндэк |
| рогатина |
k |
санчкъы |
| ружьё |
k |
тӱфэк |
| k |
шамхан (для стрельбы из амбразуры) |
| h |
киэфэк, кефэк |
| t |
шакал ар (винтовка) |
| рысак |
k |
тулпар |
| сабля |
k |
къылыч |
| h |
кылыц |
| сбруя |
k |
йӱгэн |
| свободный |
|
см. сословие военной аристократии |
| седло |
k |
эгэр |
| k |
сэмэр (вьючное) |
| t |
йэр, эгер, эр |
| секира |
k |
бӱтӱвӱч |
| k |
кӱлӱк |
| k |
сатыр |
| сильный, могучий |
kht |
багъатыр |
| kht |
кип |
| kht |
мазаллы |
| k |
агъырмакъ, аргъамакъ |
| k |
алангъасар (великан, исполин) |
| k |
аланкъасар, алынгъасар |
| ht |
аланкасар |
| k |
бэрк (укрепленный) |
| k |
кавви |
| k |
къуватлы |
| k |
ӧктэм |
| k |
такатлы |
| k |
тувушлу (могучий) |
| k |
тувушлы |
| k |
эрэн |
| k |
кӱчли, кӱчлӱ |
| kh |
бэк |
| h |
кицли |
| t |
кючлю |
| очень сильный |
kht |
кип къуватлы; артыкъсы кӱчлю |
| смелый |
|
см. храбрый |
| снаряжение |
ht |
коба |
| соглядатай |
k |
чайсылавы |
| солдат |
kht |
йайан |
| k |
аскэр, эскэр |
| ht |
йаван |
| h |
йавцы |
| h |
кемэц |
| сопротивление |
k |
асылыкъ |
| k |
зыт |
| сотник |
k |
йуз баши (jüzlüg, D) |
| союзник |
h |
сэрт кесивци (йэсиси) |
| сражаться |
kt |
урушмакъ |
| k |
агъдымакъ |
| k |
савашмакъ |
| kt |
уруш къовмакъ |
| h |
алыс |
| h |
кирасламак |
| h |
орусмак, урусмак |
| сражение |
|
см. битва |
| старшина |
kt |
алп |
| стена |
k |
дӱвэp |
| t |
дувар |
| стенобитное орудие |
|
см. таран |
| стража |
|
см. охрана |
| стражник, караульный, |
k |
андывчы |
| сторож |
k |
къаравул |
| t |
абравчу |
| t |
каравчу |
| k |
сакълавчы |
| h |
абравцу, сакцы |
| t |
сакчы |
| t |
кабахчы |
| h |
каравцу, саклавцу |
| t |
саклавчу |
| t |
сакут |
| стрелок |
h |
атувцу |
| t |
атувчу (at — стрелять, D) |
| стрела |
k |
окъ (oq, D) |
| ht |
ок |
| стрела заостренная |
t |
биляньгянь ок |
| стрелок из лука |
h |
ок атувцу |
| пронзить стрелой |
k |
йааджы (из лука) |
| ht |
окла (oqta — стрелять из лука; oqtam — полет стрелы, D) |
| стрельба |
h |
атмак (at — стрелять, D) |
| дальность стрельбы |
k |
атым |
| стрелять из лука |
k |
окъ атмакъ |
| стрелять из |
k |
къуршун атмакъ (букв. бросать |
| огнестрельного оружия |
|
свинец) |
| стремя |
k |
ӧзэнги (üzäηü, D) |
| h |
эзинге |
| строй, шеренга |
k |
йергэ |
| h |
йэрге |
| t |
йэргя |
| сословие военной аристократии |
k |
тархан (свободный, вольный) |
| судно военное |
kt |
уруш геряби |
| k |
гэми (судно, корабль) |
| сума переметная |
k |
хъэбгэ |
| kh |
эбгэ |
| тавро |
|
см. клеймо |
| таран, стенобитное орудие |
k |
бий |
| телега |
|
см. повозка |
| телохранитель |
k |
джансыкълар |
| тетива |
k |
кириш (kiriš, D) |
| ht |
йай эркени |
| топор |
kht |
балта (baltu — секира, D) |
| k |
болта |
| k |
кэскич |
| ручка топора |
k |
сап (sap — ручка, D) |
| трезубец |
k |
уч дишли синакъ |
| k |
уч тишли йэнкэч |
| трофей |
k |
олджалама |
| k |
савгъа |
| h |
олдза, олца |
| тыл |
k |
аркъа |
| kht |
арт |
| тысячник |
k |
бин баши |
| убежище |
k |
сыгъынч |
| ht |
астрав |
| h |
сыйынц |
| t |
сыйынч |
| убить |
k |
ӧльдурмэк, ольдырмэк |
| h |
элтирмэ |
| t |
ӧльтюрмэ |
| удила |
h |
йиген |
| t |
адзух |
| узда |
k |
авузлык, бугъов |
| k |
йугэн (jügün D), йугэнгем |
| h |
гем |
| kh |
йиген |
| kh |
авузлук, авузлух |
| t |
йугянь, кантар |
| уздечка |
k |
бугъов |
| k |
тэльбув |
| t |
йугянь |
| укрепление |
k |
бэрк |
| укрепленный город |
t |
бек шагъар |
| укрытие |
k |
агъдыр |
| k |
йабув |
| k |
кэсмэджэ |
| храбрец |
|
см. герой |
| храбрый, отважный, смелый |
k |
аслан (букв. лев) |
| k |
батыр |
| k |
йӱрэкли |
| k |
къоджак |
| k |
ӧктэм |
| k |
тувуш, тувушлы |
| k |
эрэн |
| k |
этик |
| h |
арслан |
| t |
арыслан |
| цвета национального |
|
|
| флага: голубой |
k |
кӧк, маву, мавы |
| h |
кек |
| t |
кёк |
| белый |
k |
акъ |
| ht |
ак |
| желтый |
kht |
сары |
| цель |
|
см. мишень |
| целиться |
h |
кез коймак |
| шлем |
k |
тувулгъа, тувулгъан |
| штык |
k |
сӱннӱ |
|
h |
синги |
| шатёр |
|
см. палатка |
| шеренга |
|
см. строй |
| щит |
k |
къалкъан (qalqan, D) |
| kht |
чокъмар |
| ht |
калкан |
| t |
корув |
| h |
тибэ |
| t |
кюбя |
| ядро |
k |
таш топ (букв. камень шар) |
Военные профессии, терминология и молодеческие качества воинов нашли отражение в именах и фамилиях кара-ев, например: Аланкасар — исполин, Аслан — лев, смельчак, Байрактар — знаменосец, Джигит — молодец; Кабакчи (Капуджи) — страж у ворот; Караман — силач, богатырь; Кобецкий от коба — оружие; Коджак — храбрец, Кучлю — сильный, Садак — колчан, Синак — от названий традиционного оружия (синакъ, сэнэк), Чауш — адъютант, Шишман — бурка и др.
Примечания: k — крымский, t — тракайский, h — галицко-луцкий диалекты; D — Древнетюркский словарь, 1969 г.
Составители: Ю. Полканов,
А. Полканова,
Н. Будник
|